( علی ( ع ) شخصيت هميشه تابان

« و الشمس و ضحيها و القمر اذا تليها »( 1 ) .
بحثی كه در اين چند شب داشتيم در اطراف قوانين ثابت و قوانين متغير
بود . عرض شد بطور كلی قوانين اصلی و قوانين فطری كه اصولی هستند ،
ثابت و لايتغيرند ولی يك سلسله قوانين هستند كه مربوط به اوضاع و احوال‏
و شرايط و محيط و زمان و مكان‏اند كه فرع و شاخه می‏باشند . اين فرعها و
شاخه‏ها متغيرند . در مقام مثال كل قوانين مانند يك درخت است . درخت‏
ريشه دارد ، تنه دارد ، شاخه دارد ، شاخه‏های كوچك دارد ، برگ دارد .
ريشه و تنه درخت كه اساس درخت را تشكيل می‏دهد سالهای سال دوام دارد
اما برگ هر سالی اختصاص به همان سال دارد و برای سال ديگر باقی نمی‏ماند
. اين ، تنه و ريشه است كه هر سال اين برگها را نتيجه می‏دهد . اين بحث‏
راجع به قوانين بود و قاعده اقتضا می‏كند كه امشب هم همان مطالب را
دنبال كنم ولی دريغ است كه مثل امشبی يعنی شب نوزدهم ماه مبارك رمضان‏
و شب احياء و هم
پاورقی :
1 - سوره شمس ، آيات 1 و . 2

شب ضربت خوردن مولا علی عليه السلام بيايد و بحثی كه انسان می‏كند هيچگونه‏
ارتباطی با مولای متقيان نداشته باشد .
بحثی كه امشب می‏كنيم تا اندازه‏ای مربوط به مطالب گذشته است و هم‏
مربوط به امشب و صاحب امشب است . همانطور كه قوانين دنيا ، قوانين‏
زندگی بشر بر دو قسم است : ثابت و متغير ، شخصيتهای انسانی هم‏
همينطورند . يعنی بعضی از افراد ، بعضی از شخصيتها شخصيت همه زمانها
هستند ، مرد همه زمانها هستند ، چهره‏هائی هستند كه در تمام زمانها
درخشانند ، هيچ زمانی نمی‏تواند آنها را كهنه و منسوخ بكند ، ولی بعضی از
چهره‏ها مربوط به يك زمان و دوره خاصی است . تا آن دوره هست ، چهره هم‏
درخشندگی دارد ، افراد را به دنبال خود می‏كشاند ، در دوره خودش از آن‏
كار ساخته است ، ولی وقتی كه اوضاع عوض شد به كلی آن شخصيت از آنچه كه‏
هست سقوط می‏كند ، مردم نسبت به او يك برودت و سردی نشان می‏دهند . در
اينجا نمی‏خواهم مثالی ذكر بكنم ولی خودتان می‏توانيد اين را تشخيص بدهيد
. شما يك وقت می‏بينيد شخصيتی طلوع می‏كند ، در يك رشته‏ای بروز می‏كند به‏
حدی كه تمام مردم از او حرف می‏زنند ، از او تعريف می‏كنند ، يكمرتبه نام‏
او همه جا را پر می‏كند ، ولی همين شخصيت ممكن است دوره‏اش مثلا ده سال ،
بيست سال ، پنجاه سال باشد ، بالاخره غروب كردنی است ، كهنه و مندرس‏
می‏شود . در شخصيتهای سياسی اين جريان هست . می‏بينيد هر كس چهار صباحی‏
مرد ميدان است . در شخصيتهای علمی هم همينطور است . تاريخ سراغ می‏دهد
شخصيتهای علمی‏ای را كه مردم آنها را

پرستش می‏كردند ، دانشمندان آنها را تقديس می‏كردند ، يك مرتبه سقوط
می‏كرد ، شكست می‏خورد .
در اين جهت شايد كسی مانند ارسطو نباشد . اين فيلسوف معروف يونانی‏
در تمام علوم متبحر بوده است ، حيوان شناس ، رياضيدان ، منجم و طبيب‏
بوده است . اين مرد در زمان خودش طلوع كرد به طوری كه او را معلم بشر
ناميدند يعنی كسی كه در تمام علوم استاد است . كم كم آنچنان شخصيتی پيدا
كرد كه هيچ فيلسوف و عالمی جرأت نمی‏كرد بگويد ارسطو اينجور گفته است و
من اينجور می‏گويم . می‏گفتند تو بر خلاف ارسطو حرف می‏زنی ؟ ! مردی مانند
ابن سينا در مقدمه " حكمه المشرقيه " می‏گويد ما احيانا اگر در يك جا
عقائدی داشتيم كه مخصوص به خودمان بود جرأت نمی‏كرديم اظهار بكنيم كه‏
آنها عقايد خود ما است ، آنها را در لابلای عقايد ارسطو ذكر می‏كرديم تا
مردم قبول بكنند و اگر در لابلای عقائد ارسطو ذكر نمی‏كرديم اصلا كسی قبول‏
نمی‏كرد كه حرفی بر خلاف حرف ارسطو وجود داشته باشد . ابن رشد كه اهل‏
اندلس است جزء متعصبين نسبت به ارسطو است . او با ابن سينا دشمنی‏
داشت برای اينكه ابن سينا در بسياری از موارد از عقائد ارسطو پيروی‏
نكرده و از خودش عقائد مستقل ابراز داشته است . اروپائيها می‏گويند
طبيعت را ارسطو شناساند و ارسطو را ابن رشد ، چون ارسطو را ابن رشد به‏
اروپائيها معرفی كرد ، زيرا آثار ارسطو را ابن رشد شرح كرد كه در قرن‏
يازدهم و دوازدهم در اختيار اروپائيها قرار گرفت ، و يكی از مبادی تحول‏
علوم جديد همين ترجمه‏هائی است كه از ناحيه ابن رشد و ديگران شده است .
ولی آيا

ارسطو اين چهره اينچنين ، پايدار ماند ؟ خير ، آخرش زيراب او را زدند .
در خود مشرق زمين افرادی پيدا شدند كه با آنهمه احترامی كه برای ارسطو
قائل بودند بسياری از عقائد او را خراب كرده ، افكار ديگری بجای آن‏
گذاشتند . در مغرب زمين بيشتر . آنچنان ارسطو شكسته شد كه يك عده اصلا
راه اغراق و مبالغه را پيموده ، ارسطو را مسؤول انحراف فكری بشر دانستند
و گفتند انحطاط علمی بشر از ارسطو است و ارسطو سير علمی بشر را دو هزار
سال متوقف كرد . يعنی ارسطو منسوخ شد . واقعا الان ارسطو يك شخصيت‏
منسوخ شده است . شما هيچ عالمی از علمای معروف چه علمای اسلامی و چه از
غير اسلامی را پيدا نمی‏كنيد كه لااقل صدی هشتاد از آراء و عقائدش منسوخ‏
نشده باشد . خود ابن سينا را می‏بينيد كه نيمی از عقائد او كهنه شده است‏
. دكارت منسوخ شده است ، حالا به افكار او می‏خندند . وقتی كه انسان "
عده " شيخ طوسی را می‏بيند و با " رسائل " شيخ انصاری مقايسه می‏كند ،
می‏بيند " عده " را فقط بايد در كتابخانه‏ها به عنوان آثار قديم نگهداری‏
كرد ، ديگر ارزش اينكه انسان آن را يك كتاب درسی قرار بدهد ندارد ،
منسوخ است . شيخ صدوق همينطور ، محقق حلی همينطور . شما نمی‏توانيد يك‏
نفر را پيدا بكنيد كه كتاب او صددرصد زنده مانده باشد . می‏بينيد علمای‏
بعد حرفهائی زده‏اند كه حرفهای قبلی ، خود به خود منسوخ شده است .
نمی‏خواستند منسوخ بكنند ولی شده است . اما در ميان افراد بشر چهره‏هائی‏
هست منسوخ نشدنی ، كهنه نشدنی ، چهره‏هائی كه در تمام زمانها افراد را
جذب می‏كنند .

آيه‏ای كه در آغاز سخن خواندم ، اين بود : « و الشمس و ضحيها و القمر
اذا تليها »قسم به خورشيد و آن روشنائی خورشيد ، قسم به ماه در آن موقعی‏
كه بعد از خورشيد طلوع می‏كند . ظاهر مفهوم آيه همين خورشيد است و همين‏
ماه ، ولی در روايات تعبير لطيفی شده است : خورشيد ، پيغمبر است و ماه‏
اميرالمؤمنين كه پيرو و دنباله رو و مقتبس از روشنائی او است . پيغمبر
اكرم در باب قرآن فرمود : « القرآن يجری كما يجری الشمس و القمر » قرآن‏
جريان دارد همانطور كه خورشيد و ماه جريان دارند . يعنی همانگونه كه ماه‏
و خورشيد در يك جا ثابت نيستند كه فقط بر يك سرزمين معين بتابند و از
آن سرزمين تجاوز نكنند ، قرآن كتابی نيست كه مال مردم معينی باشد ، از
مختصات يك ملت نيست بلكه دائما درحال طلوع كردن است . اگر مردمی از
قرآن رو برگرداندند ، خيال نكنيد قرآن از بين رفت ، اقوام ديگری در دنيا
خواهند بود كه خيلی بهتر و بيشتر از آنها قرآن را استقبال می‏كنند . يكی‏
از اعجازهای قرآن كه واقعا برای كسی كه اهل مطالعه باشد اعجاز است ،
نسبتی است كه قرآن با تفسيرهای قرآن دارد . قرآن چهارده قرن است كه‏
نازل شده . از همان قرن اول مفسرين آن را تفسير كردند . بسياری از مفسرين‏
از صحابه بودند مانند عبدالله بن عباس و عبدالله بن مسعود . طبقه بعد
طبقه تابعين بودند مانند سدی و ابن شبرمه . در هر دوره‏ای مردم از قرآن‏
همان را می‏فهميدند كه تفسير می‏كردند . بعد دوره عوض شده ، علوم و فهم‏
مردم تغيير كرده است ، تفاسيری آمده تفاسير قبل را نسخ كرده است . مردم‏
می‏ديدند كه تفاسير قبل را نسخ كرده است . مردم می‏ديدند كه تفاسير قبل‏
قابل مطالعه كردن نيست ولی خود قرآن

زنده است . می‏ديدند قرآن با آنچه كه امروز تفسير شده بهتر تطبيق می‏كند
تا آنچه كه در گذشته تفسير كرده بودند . يعنی قرآن جلو می‏آيد ، تفسير قرن‏
اول هجری را همانجا می‏گذارد . در قرن دوم هم تفاسيری بر قرآن نوشته‏اند .
درقرن سوم علوم توسعه پيدا می‏كند ، بشر عالمتر می‏شود ، تفسير ديگری نوشته‏
می‏شود . مردم اين قرن می‏بينند اين تفسير انطباق بهتری با خود قرآن دارد و
آن تفسير قبلی مسخره است و به هيچ قيمتی نمی‏شود آن را زنده كرد . قرآن‏
قرن به قرن جلو آمده و تفاسير قرنهای پيش را كنار گذاشته است .
امروز شما می‏بينيد يك عالم ، يك مفكر امروزی وقتی قرآن را مطالعه‏
می‏كند احساس می‏كند كه اين كتاب يك كتاب مطالعه كردنی است و از
خواندن آن لذت می‏برد . " ادوارد براون " مستشرق معروف در جلد اول "
تاريخ ادبيات " كه تاريخ فكری ايرانيها را بيان می‏كند ، راجع به وضع‏
ايرانيها در صدر اول اسلام بحث می‏نمايد . در آنجا حرفهای بسيار خوبی دارد
. البته يك حرفهائی هم دارد كه اشتباه است و اصلا يك نفر خارجی‏
نمی‏تواند در اينگونه موارد اشتباه نكند . ( يك كسی كه اهل يك فرهنگ‏
است ، البته وقتی وارد يك فرهنگ اجنبی می‏شود، ممكن است اشتباه بكند.)
ولی يك حرفهائی دارد كه حسابی است . می‏گويد من كوشش می‏كنم كه در اين‏
كتابم خودم را از يك اشتباه بزرگ كه بعضی از هموطنانم مرتكب شده‏اند
مصون بدارم . آن اشتباه اينست كه بعضی از هموطنان من ( كه نظرش به‏
" سرجان ملكم " است كه كتاب تاريخ ايران را نوشته است ) نام دو قرن‏
اول اسلام برای ايران را دو قرن سكوت گذاشته‏اند كه بعد

از دو قرن دولت طاهريان و بعد سامانيان و بعد صفاريان تشكيل شد . در اين‏
دو قرن ايرانيها از خود حكومتی تشكيل نداده بودند و حكومت در دست عربها
بود . البته اينكه حكومت تشكيل نداده بودند يعنی ايرانی پادشاه يا خليفه‏
نبود والا قدرتهائی به اندازه قدرت خليفه تشكيل داده بودند ، وزارت‏
می‏كردند بطوری كه به اندازه خود خليفه قدرت داشتند مانند برامكه يا فضل‏
ذوالرياستين . منظورشان اين است كه دو قرن اول اسلام از نظر ايران دو قرن‏
سكوت و خاموشی بوده است ، يعنی ايرانی اسلام را به طوع و رغبت نپذيرفت‏
، زور سياسی بود كه بر آنها تحميل شده بود و تا وقتی كه از خود پادشاهی‏
نداشتند در سكوت و خاموشی به سر می‏بردند . اين حرف " سرجان ملكم "
انگليسی است . ( كه در ايران همين حرف را بصورت كتابی در آوردند و
اسمش را دو قرن سكوت گذاشتند و در آن كتاب تا توانستند به اسلام حمله‏
كردند . ) اين حرف را يك انگليسی گفته است ، بعد انگليسی ديگر فاضلتر
گفته است كه اين اشتباه است ، ولی خود ايرانيها اين حرف را رها
نمی‏كنند . ادوارد براون می‏گويد ولی من كوشش می‏كنم اين اشتباه را مرتكب‏
نشوم برای اينكه اگر ما به تاريخ ايران مراجعه بكنيم می‏بينيم به اندازه‏ای‏
كه ايرانی در آن دو قرن نشاط و فعاليت داشته است ، هيچ ملتی در تاريخش‏
نداشته است . اين ، دو قرن سكوت نيست ، دو قرن نشاط است ، دو قرن‏
فعاليت است .
و راستی اينطور است . اگر شما تمام دوره ساسانيان حتی قبل از ساسانيان‏
را در نظر بگيريد ، همان دوره‏ای كه ايران از نظر سياسی و نظامی در اوج‏
عظمت بوده و با دولت روم رقابت

می‏كرده است ، می‏بينيد ايرانی در تمام اين دوره به اندازه نيمی از دويست‏
سال دانشمند نداشته است . اتفاقا اين دو قرن ، دوره آزادی ملت ايران‏
است . نه اينكه بخواهم از حكومت عرب كه همان حكومت بنی اميه است ،
دفاع بكنم . آنها كه از نظر ما وضعشان روشن است . در عين اينكه اين مردم‏
كثيف حكومت می‏كردند ، ملت ايران از لحاظ علم و فرهنگ آزادی‏ای داشته‏
است كه در قبل نداشته است .
حرف ديگری كه اين مرد می‏گويد راجع به زردشت است . می‏گويد چطور شد
اسلام كه آمد ، دين زردشت منسوخ شد و حتی الفبای پهلوی رفت و الفبای‏
عربی جای آن را گرفت ؟ باز می‏گويد بعضی از مستشرقين شايد در اينجا
بخواهند زور را مستمسك قرار بدهند ولی تاريخ نشان می‏دهد كه ملت ايران‏
دين زردشت را از روی رضا و رغبت رها كرد و با كمال رغبت دين اسلام را
انتخاب نمود . بعد می‏گويد حقيقت هم اينست . ما كه يك نفر خارجی هستيم‏
و نه مسلمانيم نه زردشتی ، وقتی قرآن را جلويمان بگذاريم ، كتاب " زند
و پا زند " را ، آثار زردشت را هم كه می‏گويند مال زردشت است ( و الا
زردشت آثار قطعی ندارد ) جلويمان بگذاريم ، می‏بينيم اصلا با قرآن طرف‏
نسبت نيست . اساسا قرآن يك كتاب زنده است ، امروز هم يك كتاب زنده‏
است و انسان خودش را از آن بی نياز نمی‏بيند . اما آثار زردشت چيزی‏
نيست كه قابل مطالعه باشد . بعد هم می‏گويد ايرانيان هزارساله كه كور
نبودند ، از يك طرف قرآن را می‏ديدند و از طرف ديگر كتاب زردشت را .

مشاهده می‏كردند كه اين دو قابل مقايسه نيستند ، قهرا قرآن را انتخاب‏
می‏كردند . اين خودش دليل بر رشد ملت ايران است ، دليل براينست كه‏
ملت ايران در عين اينكه به مليت خودش علاقمند بوده است ، ولی تعصب‏
ملی چشم او را هرگز كور نكرده است . يعنی به خاطر تعصبات ملی پا روی‏
حقيقت نمی‏گذاشتند . مسلم از جنبه مليت ، ملت ايران با ملت عرب خوب‏
نبودند . معلوم است دو ملت و دو نژاد بودند . اين ، طبيعت بشر است .
ما می‏بينيم مردم دو قريه نسبت به ده خودشان تعصب دارند ، مردم دو شهر
نسبت به شهرهای خودشان تعصب دارند ، مردم دو كشور هم نسبت به كشور
خودشان تعصب دارند . اين خاصيت بشر است و اين را نمی‏شود به كلی از بشر
گرفت مگر در مورد افراد معدودی . بعضی از ملل ، اين تعصبات چشم آنها را
كور می‏كند يعنی آنقدر تعصب دارند كه وقتی در مقابل حقيقت قرار می‏گيرند
به آن پشت می‏كنند . ولی بعضی ديگر از ملل در عين حال تعصب ، آنها را
كور و كر نمی‏كند . اين ، فخر ملت ايران است كه تعصب او را كور و كر
نكرد . نگفت چون قرآن از ميان ملت ما برنخاسته است ، هر چه هم خوب‏
باشد آن را نمی‏خواهيم ، بلكه گفت خوب را بايد گرفت . اگر از ميان ملت‏
خودش هم چيزی برخاسته بود كه آن را حقيقت نمی‏دانست ، با آن مبارزه كرد
، چنانكه با مانويت مبارزه كرد ، با بابك خرم دين مبارزه كرد ، افشين‏
را كه يك سردار ايرانی است كشت . پس ملت ايران رشد خودش را در اين‏
جهت كه اگر حقيقتی را ببيند ولو از خارج باشد آن را می‏پذيرد ، ثابت‏
كرده است همانطور كه اسلام را پذيرفت ، واگر باطلی را ببيند ولو از

ميان ملت خودش باشد زير بارش نمی‏رود . اين ، نشانه رشد اين ملت است‏
. غرضم حرف " ادوارد براون " بود راجع به قرآن .
علی بن ابی‏طالب از آن شخصيتهائی است كه مخصوص به زمان معينی نيست ،
مربوط به تمام زمانها است . علی شخصيتی دارد ، حالتی دارد ، جنبه‏ای دارد
، كلامی دارد كه هر چه زمان بگذرد نمی‏تواند آن را كهنه بكند . پس معلوم‏
می‏شود شخصيتها بر دوگونه‏اند : شخصيتهای ابدی پابرجا و شخصيتهای متغير و
مرد روز . جبران خليل جبران يك عرب مسيحی و اهل لبنان است . در دوازده‏
سالگی به آمريكا رفته است ، به دو زبان عربی و انگليسی كتابهائی نوشته‏
كه شاهكار است . اين مرد با اينكه مسيحی است جزء شيفتگان مولای متقيان‏
است . من در آثارش ديده‏ام كه او به هر تناسبی كه باشد ، وقتی می‏خواهد
از شخصيتهای بزرگ دنيا نام ببرد ، نام عيسای مسيح و علی بن ابی طالب را
می‏برد . از جمله سخنان او درباره حضرت امير اين است كه : من از اين راز
دنيا سر در نمی‏آورم كه چرا بعضی از افراد از زمان خودشان اينقدر جلو
هستند . می‏گويد به عقيده من علی بن ابی طالب مال آن زمان نبود به اين‏
معنی كه آن زمان مال علی بن ابی طالب نبود . يعنی آن زمان ارزش علی را
نداشت ، علی قبل از زمان خودش متولد شده بود . می‏گويد : " وفی عقيدتی‏
ان علی بن ابی طالب اول عربی جاور الروح الكليه وسامرها " به عقيده من‏
علی بن ابی طالب اول شخصی است از عنصر عرب كه هميشه در كنار روح كلی‏
عالم است يعنی همسايه خدا است و او مردی بود كه شبها با روح كلی عالم‏
بسر می‏برد . علی خودش درباره افرادی می‏فرمايد : « اللهم بلی لا تخلو
الارض »

« من قائم لله بحجه اما ظاهرا مشهورا و اما خائفا مغمورا » تا آنجا كه‏
می‏فرمايد : « هجم بهم العلم علی حقيقه البصيره و باشروا روح اليقين . . .
و انسوا بما استوحش منه الجاهلون » ( 1 ) ( دلم می‏خواست لااقل به‏
اندازه‏ای كه من در اثر آشنائی‏ای كه با زبان عربی دارم ، ارزش اين جملات‏
را می‏فهمم ، شما هم می‏فهميديد ، آنوقت می‏ديديد كه اين جمله‏ها ، جمله‏هائی‏
است كه امكان ندارد در دنيا كهنه بشود . نشان می‏دهد كه اين سخن حقيقت‏
است ، كأنه سراسر هستی است كه اين حرف را می‏زند . ) می‏فرمايد هستند
افرادی كه علم از باطن به آنها هجوم آورده است . در حقيقت روشنائی يعنی‏
علمشان غير از اين علمهای متغير نسخ شدنی است . به آن عمق حقيقت‏
رسيده‏اند ( ديگر بدل ندارد ) و با روح يقين مباشر و متصل شده‏اند . (
خودش می‏فرمايد : « لو كشف الغطاء ما ازددت يقينا » اگر پرده برداشته‏
شود بر يقين من افزوده نمی‏شود . ) و برای مردم عياش ، كاری كه در آن‏
معنويتی باشد سخت است ولی چنين كاری برای اهل حقيقت آسان و مايه خوشی‏
است . « و صحبوا الناس بابدان ارواحها معلقه بالمحل الاعلی » ( 2 )
بدنهايشان با مردم است ولی روحهايشان در ملا اعلی است .
آنوقت ببينيد چقدر سخت و دشوار است اين مسأله كه : "

" علی ، يك همچو مردی می‏خواهد با خوارج بسر ببرد . اصلا تصور كردنی‏
نيست ! آن ،
پاورقی :
1 - نهج البلاغه ، حكمت . 147
2 - مدرك فوق .

قصه جنگ صفين . كدام درد از اين بالاتر است ؟ ! آن ، قصه خوارج . غير
خوارج جور ديگر . حتی به يكی از خويشاوندانش نامه‏ای می‏نويسد كه حال كه‏
ديدی روزگار بر من سخت است تو هم رفتی ؟ ! براستی برای علی مرگ آسايش‏
بود . به فرزندش امام حسن فرمود :
« ملكتنی عينی و انا جالس » ( 1 )
پاورقی :
1 - نهج البلاغه ، خطبه . 72

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: